(Núi Vạn kiếp chỗ nào cũng có linh khí,
Sông Bạch đằng từ cổ do huyết giặc nên hồng)
Vế trên lấy trong đôi câu đối ở đền Kiếp bạc là:
Lục đầu vô thủy bất thu thanh.
Nghĩa là sông Lục đầu không chỗ nào không có tiếng sóng mùa thu gầm.
Vế dưới là của Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi. Khi ông sang sứ nhà Nguyên, bọn văn quan ra câu đối:
Đồng trụ chí kim đài dĩ lục.
Nghĩa là Đồng trụ đến nay rêu còn xanh. Có y nhục mạ Đại việt về vụ Mã Viện đánh bại vua Trưng, dựng Đồng trụ.
Mạc Đĩnh Chi móc lại: Đằng giang tự cổ huyết do hồng.
Nghĩa là sông Bạch đằng từ cổ do máu chảy mà hồng.
Suốt chiều dài 5 nghìn năm lịch sử của dân tộc Việt nam, đã diễn ra hằng vạn trận đánh. Trận đánh chống ngoại xâm, trận đánh nội chiến. Có thể nói: trận Bạch đằng là trận lớn nhất. Trận mà quân Việt phá trọn vẹn thủy quân của Nguyên. Trận có nhiều yếu tố:
Về phía Nguyên,
1. Toàn bộ lực lượng thủy quân đều tham dự.
2. Số chiến thuyền nhiều nhất, quân số tham dự đông nhất, tới 15 vạn.
3. Tụ họp nhiều thân vương, tướng sĩ kiệt hiệt nhất. Bị bắt, bị giết, không một người chạy thoát.
4. Toàn bộ chu sư, bị phá hủy, bị bắt.Về phía Việt,
1. Hội tụ các hiệu binh thiện chiến nhất.
2. Nghĩa dũng binh.Nam, nữ, già trẻ cùng ra trận với vua, quan,.
3. Thiệt hại ít nhất.
4. Quy tụ tất cả những anh hùng Đông a trong triều, dân dã, từ ngoại quốc về.Thế nhưng vì bị nhục, vì tự ái, các sử gia Trung quốc chép Nguyên sử rất sơ sài. Sử Việt chép cũng giản lược.
Để có thể dựng lại đầy đủ trận Bạch đằng, tôi đã bỏ ra rất nhiều công, nhiều sức:
– Đầu tiên tôi về Mỹ lộc, Nam định lễ các vị tiên đế triều Trần, lễ đức thánh Trần, xin âm dương. Được chuẩn.
– Tôi lễ đền Kiếp bạc khấn xin âm dương. Được chuẩn.
– Tôi ra Cửa Ông lễ đền Hưng Nhượng vương, xin âm dương. Được chuẩn.
– Tôi về Hải phòng, thuê thuyền đi dọc sông Bạch đằng từ cửa biển ngược lên 50 km. Tôi dùng thuyền từ sông Bạch đằng vào các nhánh sông nhỏ khảo sát địa thế tường tận.
– Tôi quan sát lưu lượng nước thủy triều trên sông Bạch đằng trước giỗ trận một ngày (7 tháng 3 âm lịch), trong ngày giỗ trận (8 tháng 3) và sau ngày giỗ trận một ngày (9 tháng 3 âm lịch).
– Tôi vượt sông Bạch đằng bằng bến đò Bính, viếng đền thờ bà Chằng, người nhắc Hưng Đạo vương phương cách chằng dây khi đóng cọc dưới lòng sông sao cho thuyền đụng, cọc không nghiêng, mà thuyền bị vỡ, bị lật.
– Tôi cũng ra vịnh Hạ long thăm hang Dấu gỗ, nơi xưa đức thánh Trần cất gỗ, dùng vào việc đóng cọc. Thăm những ngọn núi nhỏ, những mô đá ngầm, mà xưa Nhân Huệ vương đã dụ thuyền Nguyên đi vào rồi phá vỡ.Tôi thuật trận Bạch đằng với tất cả tâm huyết, kiến thức. Nếu quý độc giả không bằng lòng vì chưa thuật hết cái khí hùng của trận, thì do tài trí tôi không tới, chứ không phải tôi thiếu quyết tâm.
Vì bị hạm đội Thăng long chặn ở cửa sông Hồng nên Ô Mã Nhi đem những chiến thuyền còn lại, rút chạy về Vạn kiếp.
Kết thúc trận đánh, Hoài Văn vương, Địa Lô, Yết Kiêu lại trở về Thăng long sai sứ trình với Hưng Đạọ vương và tâu với hai vua.
Sau trận Vân đồn 3, trên đường về Thăng long, Ngọc Hoa cùng Quốc Toản ngồi cạnh nhau, ôn lại những kỷ niệm cũ. Là người đọc thiên kinh, vạn quyển, tính tình ôn nhu văn nhã, nên tuyệt đối Ngọc Hoa không nhắc tới Trần Đại Như Vân. Nàng chỉ hỏi chi tiết về các trận đánh mới đây giữa Nguyên với Việt. Nhất là tình hình dân chúng. Tình hình trận Hàm tử, giết Toa Đô.
Từ khi triều đình rút khỏi Thăng long, hành doanh của tòa Tổng trấn Thăng long lưu động trong các thôn ấp quanh thủ đô. Có khi trên con thuyền nhỏ. Hoài Văn vương vừa về tới Thăng long, Khu mật viện nhận được tin của Tế tác:
” Thoát Hoan không thấy Ô Mã Nhi trở về. Y kinh hoảng vì bị bao vây trong thành Thăng long. Aó Lỗ Xích khuyên nên rút quân về căn cứ Vạn kiếp “.
Vương báo cho hai vua với Hưng Đạo vương biết. Hưng Đạo vương ban lệnh:
” Dùng các hiệu binh Hàm tử, Thần cách, Củng thần, Thiên thánh, Tiền thánh dực, phục kích, đánh như sét nổ; đuổi theo chúng cho tới Như Nguyệt”.
Hoài Văn vương mời Hưng Vũ vương, Hưng Trí vương, Nhân đức hầu Trần Toàn, Trường yên công Đại Hành, Chiêu dương hầu Cao Mang, Đô đốc Nguyễn Chế Nghĩa về họp.
Vương trình bầy lệnh của Hưng Đạo vương cho cử tọa nghe. Hưng Vũ vương là người cực kỳ cẩn thận, vương đặt vấn đề:
– Lưc lượng của giặc hiện trấn trong thành Thăng long có 5 nghìn bộ, 5 nghìn kị. Nhưng đóng tại Chương dương tới 5 vạn bộ, Tây kết 5 vạn kị, Đông bộ đầu 5 vạn bộ. Tại sông Hồng chúng có 90 chiến thuyền. Cộng chung là 17 vạn. Aáy là không kể bên Gia lâm tới Kinh bắc, chúng đóng liên tiếp 15 vạn nữa. Trong khi ta có 5 hiệu binh với 2 hạm đội. Tổng số 7 vạn. Nếu trực diện khai chiến, chúng đè bẹp ta ngay.
Địa Lô phân tích:
– Khải vương gia, ta không trực diện đánh chúng. Đây chúng rút binh về Như nguyệt, Vạn kiếp. Ta chỉ đuổi theo, đánh hậu quân làm cho chúng mệt mỏi mà thôi.
Địa Lô tiếp:
– Khu mật viện đã biết chi tiết kế hoạch rút quân của chúng, chia làm 3 cánh. Vì đường từ Thăng long đi Vạn kiếp, bị ta đóng chốt, nên Áo Lỗ Xích, kị binh, Phàn Tiếp với thủy quân rút đầu tiên, mở đường. Thoát Hoan rút cánh thứ nhì. A Bát Xích, rút cánh thứ ba. Khác với các lần rút quân trước, chúng phải dùng xe chở vợ con tướng sĩ, dụng cụ cồng kềnh như lều trại, thùng chứa nước, nồi niêu, bát đũa, lương thực. Cho nên cuộc rút quân chậm chạp, lại phải để một số quân hộ tống. Ta phục binh đánh dễ dàng. Lần này chúng dùng thủy quân chuyên chở, nên lực lượng tác chiến lưu động, cứu ứng nhau nhanh hơn. Ta phải cẩn thận. Người chỉ huy thủy quân Thăng long của chúng là Phàn Tiếp.
Hoài Văn vương ra lệnh đô đốc Nguyễn Chế Nghĩa:
– Trước hết ta đánh thủy quân của chúng. Chúng có 90 chiến thuyền với quân số khoảng 3 vạn. Chúng dùng 20 chiến thuyền kè 2 bên bảo vệ hai phù kiều. Còn lại 70 chiếc chúng rút dọc sông Hồng rồi vào sông Đuống. Vậy hạm đội Thăng long ẩn vào các sông nhỏ, chờ cho chiến thuyền của chúng rời Thăng long thì đuổi theo. Khi chúng vào sông Đuống thì tung ngư thuyền của dân chúng đổ ra đánh ép phía trước. Ngạc binh đánh đắm chiến thuyền của chúng. Tôi viện cho đô đốc 5 đô Ngạc binh với 1 đô cơ hữu.
Vương ra lệnh cho Phán thủ thượng vị Nhân đức hầu Trần Toàn:
– Đô đốc đem hạm đội Âu cơ ẩn vào các sông nhỏ, khi thấy Lôi tiễn mầu tím nổ, là lúc Thoát Hoan rút sang Gia lâm; thì đổ ra đánh phá 2 phù kiều, rồi ngược xuôi dòng sông bắt những binh tướng bỏ chạy. Tôi viện cho đô đốc 5 đô Ngạc binh hợp với 1 đô cơ hữu. Phải phá cho được 2 phù kiều.
Trần Toàn hỏi:
– Tôi phá phù kiều vào lúc nào?
– Thoát Hoan ra lệnh cho Áo Lỗ Xích đem kị binh rút trước. Im lặng cho chúng qua phù kiều. Cánh thứ 2, do Thoát Hoan, cùng bộ tham mưu rút với đám bộ binh tại Đông bộ đầu. Cũng để cho chúng qua. Cánh thứ 3, do A Bát Xích rút với đám bộ binh Chương dương. Khi Thoát Hoan vừa qua sông rồi thì phá phù kiều. Cánh Chương dương không còn phù kiều để chạy, ta vây tiêu diệt chúng.
Cao Mang hỏi:
– Tôi nghĩ mình nên phá phù kiều, trước khi Thoát Hoan qua sông, mình có thể bắt được y.
Quốc Toản phì cười về ông anh, thích dùng sức mạnh:
– Đánh như vậy thì có thể bắt được Thoát Hoan. Nhưng mình không nên giết, không nên bắt Thoát Hoan, vì khi ta tung quân bắt y, bọn tướng sĩ Nguyên thấy chúa tướng lâm nguy thì Áo Lỗ Xích, A Bát Xích bằng mọi giá phải tung toàn bộ lực lượng cứu chúa e ta không đương nổi.
Vương ra lệnh cho Hưng Vũ vương:
– Áo Lỗ Xích chỉ huy cánh tiền quân rút lui. Cánh này gồm 5 vạn kị binh ở Tây kết, do Bôn Kha Đa chỉ huy.Từ trước đến nay hiệu binh Thiên thánh của vương nổi tiếng thiện chiến, linh hoạt. Bây giờ vương cho binh sĩ để tất cả những chiến cụ cồng kềnh lại, di chuyển tới cánh đồng Văn. Khi thấy khói bốc lên ở Hồ tây là lúc chúng qua phù kiều, thì đánh vào Thăng long.
Vương ra lệnh cho Hưng Trí vương, Đại Hành, Cao Mang, Địa Lô:
– Còn chúng ta, chúng ta đánh vào Thăng Long. Kế hoạch như thế… như thế…
Trong thành Thăng long, ngày Bính thìn 1 tháng 2 năm mậu tý (4-3-1288), Thoát Hoan triệu tập một buổi hội tướng sĩ.
A Bát Xích phát biểu:
– Trong buổi hội trước đây, thần đã đưa kế sách rằng:
” Giặc bỏ sào huyệt trốn chạy ra biển, vào núi, có ý chờ ta mệt mỏi rồi đánh lại. Tướng sĩ của ta là người phương bắc, lúc xuân-hạ giao nhau, lam chướng hoành hành, mà ta chưa bắt được chúa giặc, ta không thể giữ lâu được. Một mặt ta chia quân bình định các nơi, chiêu hàng những người quy phục. Một mặt ngăn cấm quân sĩ cướp bóc. Như vậy ta có thể bắt được Nhật Huyên”.(1) Thế nhưng kế này không được thi hành”.
Phàn Tiếp xua tay:
– Không phải vương gia không muốn dùng kế của Hữu thừa. Mà vì thiếu lương, ta phải thả binh sĩ cướp bóc,. Dân chúng thấy quân tới thì chống lại, cất dấu lương thực. (2) Vì vậy mới có vụ chém giết, hiếp dâm.
Áo Lỗ Xích đề nghị:
– Ta đóng quân ở Thăng long, xung quanh đồn trú đại quân ở Gia lâm, Chương dương, Tây kết, Đông bộ đầu; giống như một cái đảo. Bây giờ lương tuyệt thì chỉ có cách rút về Vạn kiếp, rồi nghe ngóng xem Nhật Huyên ở đâu, đem quân đến bắt.
Tả thừa A Lý góp ý:
– Hiện quân không còn lương. Cướp cũng không được làm bao. Ngày mai thì hết sạch. Vậy nên rút khỏi Thăng long càng mau càng tốt. Tại Vạn kiếp, Ô Mã Nhi mới cướp được 4 vạn thạch lương.
Thoát Hoan quyết định:
– Ngày mai rút quân. Cánh Tây kết do Áo Lỗ Xích, Bôn Kha Đa chỉ huy kị binh đi trước mở đường. Dọc đường cướp được lương thì cứ cướp. Cánh thứ nhì do Mang Cổ Đái chỉ huy gồm 5 vạn phu ở Đông bộ đầu, hộ tống cho Phàn Tiếp đem thủy quân chở chiến cụ, thương binh, vợ con tướng sĩ. Bộ tham mưu với cô gia, đi theo cánh này. Cánh thứ ba do A Bát Xích, Đường Ngột Đải, Lưu Thế Anh chỉ huy 5 vạn phu ở Chương dương. Khi qua sông rồi thì phá phù kiều. Bấy giờ mới cho chiến thuyền bảo vệ phù kiều rút cuối cùng.
Cuộc họp chấm dứt, Thoát Hoan gọi Ái Lỗ, Nguyễn Linh Nhan ra lệnh:
– Hai người đem xe tới Thụy khuê đón vương phi với 2 thế tử về đây ngay, để ngày mai còn rút về Kiếp bạc.
Nguyễn Linh Nhan khải:
– Cách đây bốn ngày vương gia bàn với Tả thừa Áo Lỗ Xích định kế rút khỏi Thăng long. Thần đã cáo với vương phi. Vương phi chuẩn bị sẵn rồi. Bây giờ thần tới là vương phi về đây ngay.
– Được! Người đi đón vương phi đi.
Từ hôm vào Thăng long, gần như mỗi ngày Thoát Hoan đều tới Thụy khuê thăm Ngọc Trí với 2 đứa con trai, có khi y qua đêm tại đây. Điều y tìm thấy ở đây là dân chúng biết y cầm quân tàn phá đất nước của họ, mà họ không hề kỳ thị y. Trái lại Đại tư còn cắt cử người phục dịch cho y. Y được dịp làm quen với Câu đương, người đàn bà chỉ huy Nghĩa dũng quân. Y thấy rõ hệ thống giữ an ninh của xã: già, trẻ, lớn, bé cùng biết sử dụng vũ khí, biết bắn cung, biết ẩn núp. Đoàn Nghĩa dũng quân tuy hỗn tạp, ô hợp, nhưng lúc tập trung lại, họ tiến, thoái nhịp nhàng, chiến đấu có phương pháp. Bây giờ y mới hiểu rõ rằng cái nước An Nam nhỏ bé bằng hạt vừng, hạt đậu mà chống lại được một nước vĩ đại như Mông cổ vì hệ thống tổ chức hạ tầng quá chặt chẽ. Chính vì vậy y chiếm được Thăng long, mà không làm chủ được An Nam. Y tự cảm thấy chán nản. Tự nhiên y khinh bỉ bọn Trần Ích Tắc. Y cảm ơn Nguyên phi của phụ hoàng đã gả cho y một người con gái, nói về nhan sắc thì tươi như hoa đào hoa mận, nói về tính tình thì ôn nhu văn nhã; lại có tài cầm ca, tề gia, nội trợ. Y quyết định mang nàng trở về Trung nguyên, để đối chất với bọn vong quốc này.
Ái Lỗ, Nguyễn Linh Nhan đem hai cỗ xe song mã đi Thụy khuê. Hai người tới nơi, thì đã thấy bách phu canh gác Ngọc Trí chuẩn bị xong. Ngọc Trí hỏi Ái Lỗ:
– Tả thừa! Kế hoạch rút quân mà Tả thừa nói với tôi hôm trước, có gì thay đổi không?
– Khải phi không. Xin phi lên đường cho.
Người đàn bà lớn tuổi giữ chức Câu đương, chỉ huy Nghĩa dũng quân đem ra nào gà quay, heo quay, cá nướng, xôi gấc tặng cho bách phu Võ vệ, tiễn họ lên đường.
Ngọc Trí gọi hai vệ úy Huệ, Mai giả làm tỳ nữ:
– Thôi hai em ở lại. Ta lên đường, từ nay quan sơn vạn dặm, khó mà gặp lại nhau.
Kỳ thực 4 ngày trước bọn Nguyễn Linh Nhan đã thuật cho Ngọc Trí nghe về kế hoạch rút quân. Vệ úy Mai báo với Khu mật viện ngay. Nên Hoài Văn vương với Văn sơn hầu Địa Lô thiết kế rồi truy kích. Bây giờ 2 nàng báo tiếp: kế hoạch không đổi.
Hoài Văn vương khen:
– Công của hai chị thực lớn vô cùng. Sau trận này tôi sẽ thăng hai chị lên cấp Tá lĩnh.
Hai người cảm động về cách xưng hô của một tước vương, tuổi trẻ, quyền nghiêng thiên hạ. Cả hai hành lễ quân cách:
– Đa tạ vương gia.
Ái Lỗ, Nguyễn Linh Nhan với một bách phu Võ vệ hộ tống 2 cỗ xe song mã của Ngọc Trí vào Thăng long. Thoát Hoan thấy 2 đứa con trai thì ôm vào lòng, vuốt ve, hôn hít.
Ngọc Trí nói với chồng:
– Vương gia, cuộc rút binh nào cũng nguy hiểm như nhau. Vương gia phải tối cẩn thận. Hồi rút quân trước, ba tướng là Dã Tượng, Trần Quốc Kiện, Trần Quốc Toản chỉ huy 3 hiệu binh cực kỳ dũng mãnh. Nay Quốc Kiện chết rồi, nhưng lại thêm hai tướng Đại Hành, Cao Mang. Họ phục dọc đường, ném đá vương gia đấy. Thiếp với 2 con phải đi cạnh vương gia, hy vọng chúng sẽ nể vì mà bớt hung hãn.
Thoát Hoan tự tin:
– Kỳ này ta có cánh quân Thiết đột tới 5 thiên phu, gồm toàn võ lâm cao thủ, do 3 tướng vô địch Tĩnh đô sự hầu Đô Mi Ni, vạn hộ Tôn Đạt, thiên hộ Chu Tiêu chỉ huy. Aáy là không kể bọn mặt mo Ích Tắc, Văn Lộng, Tú Hoãn, Lê Tắc là những đệ nhất cao thủ An Nam. Chúng sắp tới rồi.
– Biết bao giờ chúng tới? Mà vương gia đang lúc cần!
– Ta có một đội Võ vệ, gồm 20 đại cao thủ người Hán theo sát bên cạnh thì sợ gì? Aáy là chưa kể một bách phu Võ vệ hầu cận phi!
Sáng sớm ngày đinh tỵ 2 tháng 2 năm mậu tý (5 tháng 3 năm 1288). Sương mù phủ bàng bạc trên dải sông Hồng, đoàn kị mã Mông cổ, hàng hàng, lớp lớp vượt cầu phao sang Gia lâm, rồi tốc thẳng tới Như nguyệt. Áo Lỗ Xích sai ngựa lưu tinh vào thành Thăng long báo tin cho Thoát Hoan:
– Cuộc mở đường của kị binh hoàn toàn tốt đẹp. Không gặp một bóng quân Man Việt nào. Hiện có một thiên phu kị binh trấn ở mố 2 cầu phao bắc ngạn. Năm vạn phu ở Đông bộ đầu do Mang Cổ Đái chỉ huy đang vượt cầu phao. Thỉnh vương gia lên đường. Dọc đường Kị binh cướp được 2 vạn thạch lương, gồm ngô, khoai, sắn. Không cướp được thóc, gạo.
Ái Lỗ ra lệnh cho 5 nghìn bộ binh, kị binh trong thành Thăng long rời khỏi thành. Thoát Hoan cỡi ngựa đi cạnh ba cỗ xe chở Ngọc Trí, 2 con và tỳ nữ. Xung quanh y là 20 Võ vệ, cầm đoản đao hộ tống. Xe vừa tới mố cầu bắc ngạn thì ba tiếng pháo nổ, rồi ba vệt tím vọt lên không, tiếp theo ba tiếng nổ rung động không gian, ba cái nấm mầu tím tỏa ra trên không.
Tiếp theo tiếng trống thúc, tiếng quân reo.
Mang Cổ Đái hỏi Nguyễn Chiến Thắng:
– Cái gì vậy?
– Thưa ngài Tham tri, đó là tín hiệu của hiệu binh Hàm tử.
Thoát Hoan dừng ngựa nhìn về Thăng long. Tế tác Nguyễn Chiến Thắng báo:
– Hiệu binh Thiên thánh của Hưng Vũ vương đang tiến vào Thăng long, và trấn tại 5 cửa.
– Đoàn thuyền của Phàn Tiếp vừa tới sông Đuống thì bị ngư thuyền của dân chúng, chở thủy quân, Nghĩa dũng quân đếm không hết, từ các sông lạch đổ ra vây đánh. Hạm đội Thăng long từ các sông nhỏ, các lạch đổ ra đánh bịt hậu đoàn chiến thuyền của ta. Hơn 40 chiến thuyền bị bắt, bị đánh chìm. Thủy quân bơi đầy sông, bị ngư dân tung lưới bắt.
Đến đó trống thúc vang dội mặt sông, rồi từ hai đầu sông, chiến thuyền Việt dàn hàng, tiến về phía phù kiều. Đoàn 5 vạn phu Đông bộ đầu đã qua Gia lâm, thì cũng là lúc hạm đội Âu cơ tấn công vào 20 chiến thuyền Nguyên đang bảo vệ phù kiều. Cuộc chiến diễn ra ác liệt. Thoát Hoan thân thúc trống trận khích quân Nguyên. Thình lình thủy quân trên 20 chiến thuyền la hoảng, vì đáy thuyền thủng, nước ào ào tràn vào. Người người la hét, bỏ thuyền nhảy lên phù kiều làm bia cho Thủy quân Việt dùng cung tên bắn. Thế là đoàn quân Nguyên ở Chương dương bị ùn tắc lại trên cầu phao, chen chúc nhau, ngã xuống sông.
Có nhiều tiếng thét kinh hoàng, phù kiều bị đứt làm ba đoạn trôi trên sông. Rồi những Ngạc binh Việt vọt lên chém giết. Mang Cổ Đái đang chơi vơi ở cầu phao, thì một Ngạc binh vọt lên vung đao chém y. Y dùng đoản đao gạt, choang một tiếng, vũ khí của Ngạc binh vuột khỏi tay. Tiếp theo Ngạc binh bị bay đầu. Con ngựa của Đái cỡi bị sóng làm cầu phao dập dình, ngã xuống. Y tung người lên, nhưng bị rơi xuống sông. Y đang bơi lóp ngóp, thì một dân thuyền chèo tới. Một nữ Nghĩa dũng quân tung chài chụp y. Y bị chài cuốn lại, không vùng vẫy được. Nữ ngư dân dìm y xuống nước. Y ngộp thở, ngất đi. Khi tỉnh lại thì thấy mình bị trói bằng dây chuối khô, để nằm dài cạnh một số binh lính của y.
Thoát Hoan nhìn về phía nam ngạn, từ hai phía, quân Việt xuất hiện cực kỳ hùng tráng tấn công vào đoàn quân Nguyên ở Chương dương đang chơi vơi vì không còn phù kiều. Binh tướng Nguyên quẳng vũ khí đầu hàng. A Bát Xích thét lên:
– Hèn nhát! Hãy chiến đấu. Trời ơi! Quân mình đông gấp bội chúng mà đầu hàng thì còn trời đất nào nữa?!?!?!
Nhưng lính Nguyên bị đói hơn nửa ngày, thấy phù kiều bị mất, các tướng chạy hết, thì bỏ vũ khí hàng.
Đường Ngột Đải cỡi ngựa đi cạnh xe của Ngọc Cách. Một toán 10 Ngưu binh chặn đầu. Đường Ngột Đải cùng đội Võ vệ 20 người xung vào đám Ngưu binh. Xe Ngọc Cách bị lọt lại sau, bị vây giữa một đội Nghĩa dũng binh. Thấy Địa Lô nàng gọi:
– Anh Địa Lô, cứu mạng em với.
Địa Lô phất cờ, Nghĩa dũng binh bỏ không vây xe nàng, mà vây Đường Ngột Đải cùng 20 Võ vệ.
Đường Ngột Đãi cùng 20 Võ vệ cố mở vòng vây, đánh dạt Ngưu binh ra, đã có 2 Ngưu tướng chết. Nhưng phía trước phù kiều bị cắt. Y đang luống cuống thì thình lình có tiếng hú chói tai, thấp thoáng, con vượn trắng từ trên cây nhảy xuống như một thiên tướng. Choảng, choảng, 2 gậy đánh văng đao của 2 Võ vệ. Tiếp theo, đầu 2 Võ vệ bị đập vỡ. Đám Võ vệ vây Bạch viên vào giữa. Bạch viên quay tít gậy, đi đến đâu đám võ vệ tan xương, nát thịt tới đó. Không đầy một khắc, các Võ vệ bị giết gần hết. Đường Ngột Đải phóng mình lên xe của Ngọc Cách, thì Hoài Văn vương tới. Ngọc Cách hét lên:
– Xin vương gia cho chồng tiểu tỳ đầu hàng!
Quốc Toản phất cờ, Ngưu binh, Nghĩa dũng binh lùi lại. Vương phóng chỉ điểm huyệt Đường Ngột Đải, để y ngồi sau xe, rồi thân đánh xe của Ngọc Cách. Binh tướng Việt tưởng đâu xe này của Đại việt.
Thoát Hoan ở bờ bắc sông, nhìn tận mắt trận chiến tuyệt vọng đạo binh của Đường Ngột Đải.
Aí Lỗ đứng cạnh nói với Thoát Hoan:
– Xin vương gia rút chạy đi thôi. Bọn Man Việt hung hăng quá. E chúng vượt sông thì nguy.
Thoát Hoan đành quay lại, thì bọn Ái Lỗ, Nguyễn Linh Nhan (Bách Linh) với đoàn Võ vệä, đã phò xe chở vợ con y chạy trước! Y đành phi ngựa theo A Bát Xích. Vừa tới Gia lâm thì quân báo:
– Toàn bộ 70 chiến thuyền bị chìm, bị bắt trên sông Đuống. Còn 20 chiến thuyền bảo vệ cầu phao bị bắt trên sông Hồng.
Phía trước có 4 cỗ xe, và một bách phu Võ vệ dàn ra ngang đường. Đó là bách phu Võ vệ theo hầu vương phi Ngọc Trí. Ngọc Trí đứng dưới đường đón y:
– Vương gia! Thiếp nhất định cùng bách phu này chờ vương gia. Vợ chồng chết thì cùng chết, chứ nếu vương gia có mệnh hệ nào thì thiếp cùng chết với vương gia.
Chiều hôm ấy, Thoát Hoan cùng bộ tham mưu về tới Vạn kiếp. Lần rút quân này tuy không nguy hiểm như lần trước, nhưng y kinh hãi hơn, vì binh tướng đói khát, không còn ý chí chiến đấu.
Áo Lỗ Xích tường trình kết quả trận đánh:
– Cuộc rút quân khỏi Thăng long hoàn toàn thất bại. Kị binh rút lui an toàn, không một ngựa, một người nào bị tổn thất. Cướp được 2 vạn thạch lương. Đoàn thủy quân bị hại toàn bộ trên sông Đuống, sông Hồng. Sở dĩ thủy quân thất bại vì chỉ biết sông lớn, không nghĩ đến chiến thuyền của Man Việt ẩn trong các sông nhỏ. Lại không lượng được ngư thuyền của Nghĩa dũng quân nhanh, nhẹ chở thủy quân của chúng. Lại nữa bọn Ngạc binh tung hoành, không có cách gì chống lại chúng. Hơn 2 vạn thủy quân bị bắt, bị giết. Bôn Kha Đa, Mang Cổ Đái, Lưu Thế Anh, Đường Ngột Đải bị giặc bắt.
Các tướng mặt nhìn mặt, lo âu, vì vợ con theo thủy quân bị bắt không biết sống chết ra sao?
Thoát Hoan hỏi:
– Có biết những tướng Việt nào chỉ huy không?
– Thưa đó là Tổng trấn Thăng long Trần Quốc Toản tước phong Hoài Văn vương. Quân sư là Văn sơn hầu Nguyễn Địa Lô. Thủy quân có 2 hạm đội Âu cơ, Thăng long của Nguyễn Chế Nghĩa, Trần Toàn. Bộ có 5 hiệu binh với các tướng Hưng Vũ vương Quốc Hiến, Hưng Trí vương Quốc Hiện, Cao Mang, Đại Hành.
Ái Lỗ than:
– Về quân số, Man Việt quá ít so với ta. Nhưng các tướng của chúng lượng rằng quân ta bị đói mất nửa ngày, rồi dùng tâm chiến làm cho binh tướng kinh hoảng. Toàn bộ 5 vạn phu ở Chương dương bị bắt, bị giết.
Phàn Tiếp phân tích:
– Lần trước tướng của ta dùng binh giỏi, quân của ta thiện chiến. Tướng của chúng chưa lâm trận bao giờ, quân của chúng chưa từng đánh nhau. Bây giờ tướng của chúng dùng binh giỏi, quân của chúng thiện chiến. Nhất là bọn Nghĩa dũng trang bị vũ khí như quân ta, thiện chiến, can đảm, thông thạo địa thế. Vì vậy tuy ít quân, mà chúng thắng ta.
Trận giải phóng Thăng long diễn ra chỉ có một ngày 2-2- mậu tý (5-3-1288) niên hiệu Trùng Hưng thứ 4 đời vua Trần Nhân tông bên đại Việt, bên Trung nguyên là niên hiệu Chí Nguyên thứ 25 đời Thế tổ Hốt Tất Liệt.
Sau trận giải phóng Thăng long, hai vua triệu tập một buổi hội quân trong hoàng thành.
Để giữ an ninh, thượng hoàng chỉ định Điện tiền chỉ huy sứ Phạm Ngũ Lão và tổng lĩnh đội nữ Thị vệ, công chúa Thủy Tiên, canh phòng điện Giảng võ.
Từ hồi Vũ Uy vương lên đường lĩnh chức Hành sơn vương, đến nay hơn 20 năm vương mới gặp lại Thượng hoàng, Chiêu Minh vương, Chiêu Văn vương, Chiêu Hòa vương. Anh em không còn giữ lễ nghi nữa, cùng ôm lấy nhau, nước mắt đầm đìa, hàn huyên nửa buổi.
Buổi hội vừa khai, Thượng hoàng ngợi khen Hoài Văn vương:
– Cháu thực xứng đáng là con của anh chị Vũ Uy.
Hoài Văn vương tâu:
– Sở dĩ thần thành công là nhờ công chúa Ngọc Trí, Ngọc Cách với 4 vệ úy Huệ, Mai, Lan, Cúc. Thần hứa sau trận đánh sẽ tâu lên hoàng thượng thăng chức cho 4 chị ấy. Hiện 4 chị ấy ở ngoài, xin hoàng thượng cho 4 chị được bái kiến.
– Mời vào!
4 vệ úy hành lễ quân cách. Chiêu Minh vương ban chỉ:
– Quốc Toản à! Cháu là Tổng trấn Thăng long, cháu có quyền thăng cấp cho thuộc hạ tới Đô thống. Sao cháu không ban chỉ, mà phải tâu lên hoàng thượng?
Khâm Từ hoàng hậu mỉm cười:
– Chú Chiêu Minh không hiểu ý của Quốc Toản rồi. Quốc Toản muốn triều đình ban tước cho 4 vệ úy, nên mới tâu lên bệ hạ.
Trùng Hưng hoàng đế tỉnh ngộ, ngài phán:
– Bộ Lễ ban chỉ cho vệ úy Mai tước Thụy hương quận chúa, vệ úy Huệ tước Thụy khuê quận chúa. Vệ úy Lan tước Ngọc thụy quân chúa. Vệ úy Cúc tước Nghi tàm quận chúa. Lại ban cho phụ thân tước ngũ phẩm, mẫu thân tước ngũ phẩm phu nhân. Binh bộ ban lệnh thăng 4 vệ úy lên cấp tá lĩnh. (3).
Thượng hoàng khen Địa Lô:
– Trung lang tướng thiết kế cho xã Thụy khuê nuôi ăn, đối xử tử tế với bách phu Võ vệ, lại cho chúng làm quen với Nghĩa dũng quân, có tác dụng tâm chiến rất mạnh. Thoát Hoan thấy tận mắt, nghe tận tai đội Nghĩa dũng quân nam, phụ, lão, ấu của Thụy khuê, ắt y nản lòng không ít.
Một lần nữa Địa Lô được Thượng hoàng khen, người anh hùng tài hoa sướng không bút nào tả xiết.
Đại Hành tâu:
– Hiện quân Nguyên co cụm lại từ Kinh bắc tới Vạn kiếp. Từ Vạn kiếp tới Nội bàng. Qua trận rút lui khỏi Thăng long, lương tuyệt, quân sĩ bị mất tinh thần. Bây giờ là lúc ta nên thả tù binh Vân đồn, tù binh trận đánh Đô Mi Ni, gia đình tướng sĩ bị bắt ở sông Đuống. Như vậy tướng sĩ giặc kinh tâm động phách, ắt chúng khuyên Thoát Hoan rút chạy.
Cao Mang đặt vấn đề:
– Lần trước anh chị Dã Tượng bắt được vợ con tướng sĩ giặc, triều đình mở lượng tha cho về. Bây giờ toàn bộ vợ con chúng đến hơn vạn người. Ta phải dùng vợ con chúng làm áp lực, có đâu trả về dễ dàng như vậy?
Đại Hành xua tay:
– Nên trả, trả hết. Giữ làm gì? Giữ, mình phải nuôi báo cô vô ích. Bây giờ bọn chúng thiếu ăn. Ta nên thả vợ con chúng về, để chúng phải chịu gánh nặng là nuôi hơn vạn miệng ăn. Rồi mai này chúng thua chạy, vướng vít vợ con ta phá dễ hơn.
Trùng Hưng hoàng đế khen:
– Trường yên công ở Nguyên lâu, nên có kiến giải sắc bén. Vậy thả tù tại Kinh bắc là Địa Lô. Thả tù tại Như nguyệt là Cao Mang. Thả tù tại Gia lâm là Đại Hành. Thả tù tại Vạn kiếp phi Hưng Ninh vương, không ai đương nổi.
Thình lình Hưng Ninh vương lên tiếng:
– Chúng ta đang nghị kế phá giặc. Người là ai mà lại đến chỗ tôn nghiêm tối cao này nghe trộm?
Nói rồi vương cầm chung trà trên tay ném lên nóc điện. Chung trà chọc thủng mái điện xuyên ra ngoài. Mọi người cùng vọt ra sân. Ngoài sân phò mã Phạm Ngũ Lão đang chiết chiêu với một người trùm đầu, trong y phục thị vệ. Bạch Viên đang vác côn đập một tên khác xử dụng đoản đao. Choảng một tiếng, thanh đao của y cong lại như con rắn cuộn khúc. Tên này quẳng đao, vọt mình chạy. Bạch Viên đuổi theo. Phạm Ngũ Lão dùng võ công Tản viên, thuộc dương cương, đường đường chính chính. Còn người trùm đầu dùng võ công khi thì Đông a, khi thì Mê linh.
Đại Hành hỏi Quốc Toản:
– Em đã luyện Lĩnh Nam vũ kinh. Em nhận xét thế nào về trận đấu này?
– Về công lực thì hai bên ngang nhau. Còn về chiêu số thì tên trùm đầu thay đổi không ngừng. Khó biết lắm.
Thình lình người trùm đầu lùi lại, rồi phát ra một chiêu thô kệch. Phạm Ngũ Lão đỡ! Binh một tiếng cả hai lảo đảo lùi lại. Mùi hôi tanh bốc ra cực kỳ khó chịu. Nghĩ ra một việc, Hoài Văn vương đến bên công chúa Thủy Tiên:
– Tên này dùng Huyền âm độc chưởng. Anh Ngũ Lão nguy đến nơi rồi. Vậy chị dùng Phản Huyền âm độc chưởng của tổ Tự An chế ra để đẩy độc tố trở lại người y.
Vương úp bàn tay lên bàn tay Thủy Tiên, rồi vận khí nhả vào tay công chúa một ít độc tố.
Phạm Ngũ Lão đã đấu với người trùm đầu tới chiêu thứ mười, thì y nhảy lùi lại cười khành khạch:
– Tên đầu bạc non! Mi lĩnh của ta 10 chiêu Huyền âm độc chưởng rồi. Mau quỳ gối bái lậy ta làm sư phụ. Ta sẽ cho thuốc giải.
Phạm Ngũ Lão thấy người lạnh buốt, rồi như có con dao đâm vào ngực. Phò mã hét lên vì đau đớn rồi lùi lại sau. Tên trùm đầu cười nhạt:
– Dòng họ Đông a dùng võ lập nghiệp, mà dùng số đông vây ta ư? Nếu có ai đỡ của ta được 10 chiêu, ta sẽ chịu trói. Còn như không ai đỡ được thì phải để ta đi.
Công chúa Thủy Tiên cười nhạt:
– Ta muốn lĩnh cao chiêu Huyền âm của các hạ.
Công chúa phát chiêu Phong ba hợp bích hướng gã bịt mặt. Gã cười ha hả:
– Được! Ta cho vợ chồng mi chết cùng một ngày.
Y vận công đỡ. Binh một tiếng, cả hai bật lui lại sau. Mùi hôi tanh bốc ra nồng nặc.
Quốc Toản thấy Phạm Ngũ Lão đau đến toát mồ hôi ra. Vương nói sẽ:
– Anh ngồi xuống, em hút độc tố cho anh.
Vương để tay lên huyệt bách hội của phò mã rồi vận công hút. Khoảng 20 tiếng đập tim, bao nhiêu cái đau đớn biến mất. Phò mã hỏi Quốc Toản:
– Em học được Huyền âm ở đâu vậy?
– Em luyện từ Lĩnh Nam vũ kinh.
Trận đấu giữa người trùm đầu với Thủy Tiên đã đến hồi quyết liệt. Thình lình Thủy Tiên đánh ra chiêu Phong ba hợp bích. Người trùm đầu xòe tay ra đỡ. Bạch một tiếng. Cuộc đấu trở thành cuộc đấu nội lực.
Trùng Hưng hoàng đế nói với Hưng Ninh vương:
– Sư phụ! Xin sư phụ can thiệp, bằng không Thủy Tiên không chịu nổi Huyền âm độc tố.
Hưng Ninh vương nói nhỏ:
– Huyền âm không hại được Thủy Tiên đâu.
Người trùm đầu cười ha hả:
– Thủy Tiên! Người lĩnh của ta 30 chiêu Huyền âm chưởng. Mi sắp chết rồi. Ta không đấu với cái thây ma nữa.
Nói rồi y tung mình lại sau. Thình lình y cảm thấy người lạnh toát, rồi khắp người đau đớn cùng cực. Y hét lên be be, nhảy chồm chồm như con ếch. Y quát lên:
– Thực xấu hổ! Mi là con gái của Hưng Đạo vương, là đệ tử của Tuệ Trung bồ tát mà lại dùng Huyền âm chưởng đánh ta.
Công chúa Thủy Tiên nhỏ nhẹ:
– Các hạ dùng Huyền âm chưởng đánh tôi. Tôi chỉ trả lại các hạ những gì các hạ phát ra mà thôi.
Người trùm đầu hét lên:
– Ta ngu quá! Ngu quá! Đáng lẽ khi thấy mi xử dụng võ công Đông a, ta phải biết Đông a có pho Phản chu sa độc mới phải.
Nói rồi y lắc lư như người say rượu. Công chúa Thủy Tiên điểm huyệt y. Nữ thị vệ trói y lại. Phò mã Phạm Ngũ Lão mở khăn trùm đầu y ra. Quận chúa tá lĩnh Mai kêu lên:
– Thì ra mi là Nguyễn Linh Nhan (Bá Linh), thuộc Tế tác Nguyên, chỉ huy đoàn Võ vệ cạnh Thoát Hoan.
Địa Lô chỉ mặt y nói:
– Tên này trước đây có tên Nguyễn Linh Nhan. Y mới đổi tên là Nguyễn Bá Linh, mẹ là người Việt tên Minh Nguyệt, cha là người Hán tên Nguyễn Chiến Thắng. Thắng là chưởng môn phái Trường bạch. Cha con chúng luyện công dẫn khí sai kinh mạch bị chứng âm hư, nội nhiệt, phải hấp kinh huyết của phụ nữ để khỏi bị trúng phong bán thân bất toại. Hai vợ chồng y với Nguyễn Linh Nhan thường đột nhập Hoàng thành nhà Nguyên, bắt cung nữ hấp kinh huyết luyện công. Bị bắt. Cả ba xin sang Đại việt đới tội lập công. Hốt Tất Liệt cử sang làm việc tại Tuyên phủ ty. Trước đây cả vợ chồng y, với Nguyễn Linh Nhan bị Trần Quốc Toản, Trần Quốc Kiện bắt. Nhưng vì là người Tuyên phủ ty, nên triều đình phải thả ra. Bây giờ y thám thính bị bắt. Quân hàm của y là thiên hộ. Cha y là Nguyễn Chiến Thắng mới được phong chức vạn hộ. Cả hai cha con được bố trí vào Khu mật viện đạo binh Thoát Hoan, kiêm chỉ huy đội Thị vệ.
Hưng Đạo vương tới. Thấy Hưng Đạo vương, Nguyễn Linh Nhan biết khó thoát cái chết. Y hướng vương:
– Vương gia! Tôi biết tội không dám xin ân xá. Chỉ mong vương ban cho một đặc ân.
– Đặc ân gì?
– Xin được ăn một bữa thịt chó.
Phò mã Phạm Ngũ Lão ghé miệng vào tai y mắng:
– Cho mày ăn máu dơ của đàn bà.
Tưởng câu mắng đó sẽ làm y buồn. Không ngờ mặt y tươi tỉnh:
– Đa tạ phò mã.
Phò mã sai điệu y ra bờ sông, dùng thanh kiếm Bình nam đưa một nhát đứt đầu, rồi ném xác y xuống sông.(4)
Hôm sau, 4 sứ thần Hưng Ninh vương, Địa Lô, Cao Mang, Đại Hành đem tù binh đến những khu đóng quân của Nguyên, trao cho các chúa tướng. Riêng sứ đoàn Hưng Ninh vương thì tới Vạn kiếp, với 10 thuyền chở vợ con các tướng.
Nghe thân binh báo có Hưng Ninh vương, anh ruột Hưng Đạo vương xin cầu kiến. Thoát Hoan thân ra cửa trại đón. Y thấy vương mặc quần áo Như Lai thì hỏi:
– Không biết bồ tát giá lâm, ban ân gì cho cô gia đây?
– A Di Đà Phật, nhân quân Việt bắt được một số tù binh ở trận Vân đồn, Bắc cương và sông Đuống. Bần tăng xin với thượng hoàng ân xá cho họ, rồi đưa về đây trả vương gia.
Các tướng Nguyên thấy vợ con không ai bị hại, của cải trả lại đầy đủ thì chắp tay vái:
– Nam mô Tuệ Trung bồ tát.
Tuệ Trung nhỏ nhẹ:
– Vương gia hai lần mang đại quân vào Đại việt. Nào quân Nguyên, nào quân Việt, nào dân chúng chết kể ra đến hằng triệu người. Bây giờ vương gia đóng quân ở đây, binh tướng bị lam chướng giết mỗi ngày hơn nghìn người. Lương thực bị tuyệt, đánh thì không kế. Chi bằng lui về để bảo toàn tính mệnh cho chư quân. Không biết vương gia nghĩ sao?
Thoát Hoan thấy Tuệ Trung luận có lý, nhưng y vẫn nói cứng:
– Cô gia đem quân sang đây là tuân chỉ của phụ hoàng. Biết rằng chinh chiến gây tang tóc. Nhưng bạch bồ tát, lui cũng không dễ!
Hưng Ninh vương cười thầm:
– Qua lời nói vừa rồi, tiết lộ tên Thoát Hoan đã có ý rút binh.
Ngọc Trí núp sau trướng bước ra:
– A Di Đà Phật. Tiểu nữ là người Việt, quê ở làng Thụy khuê, được gả cho Trấn Nam vương. Tiểu nữ bạo gan xin Bồ tát ban cho đặc ân, để khi rút chạy không bị nguy hiểm.
Hưng Ninh vương móc trong bọc ra một lá cờ, trên thêu hình Phật Di Lặc:
– Tôi trấn thủ Đông bắc cương. Nếu vương phi rút theo đường Đông Bắc cương, cứ trương cờ này lên thì không ai dám chém giết, ném đá, bắn tên.
Ngọc Trí hành lễ, tiếp cờ.(5)
Hưng Ninh vương rời Vạn kiếp, Thoát Hoan họp tham mưu. Áo Lỗ Xích tường trình:
– Thực không ngờ chu sư của Trương Văn Hổ bị diệt gọn, mà ta không biết gì. Dĩ chí đội Thiết đột của Đô Mi Ni với 5 nghìn võ sĩ, bị phục kích, không một người sống sót. Bây giờ lương thảo tuyệt, an ninh bảo vệ chúa tướng không còn, thì chỉ có con dường duy nhất là tử chiến mở vòng vây thoát thân mà thôi.
Đến đó thân binh báo:
– Man Việt thả tù binh đoàn vận lương ra, các đạo quân trấn động vì không hy vọng có lương. Từ tướng tới quân đều hãi hùng. Các khu đóng quân, tung người đi đánh phá các làng lân cận cướp lương. Nhưng lương cướp không làm bao, mà quân chết thì nhiều.
Tất cả các tướng đều đồng ý tung quân vừa rút, vừa cướp lương.
Áo Lỗ Xích bàn:
– Ta phải chia quân làm 2 mà rút. Một là rút theo đường bộ: vượt Như nguyệt, Vạn kiếp, Chi lăng rồi tới Nội bàng; Khâu ôn, Khâu cấp, Khả lan vi, Đại trợ. Còn đường thủy thì theo sông Giá, sông Bạch đằng ra biển.
A Bát Xích kinh sợ thủy quân Việt trong trận Vân đồn, trong trận đánh Thăng long, nhất là trong trận rút khỏi Thăng long vừa qua. Y bàn:
– Bây giờ rút bằng đường bộ thì hy vọng, chứ rút đường thủy thì dọc đường bị ngư thuyền của dân chúng chở binh lính Man việt chặn đánh, bị Ngạc binh đục thuyền…khó mà sống sót. Nếu thoát ra biển được thì các hạm đội thiện chiến đang chờ đợi. Chi bằng phá hủy hết chiến thuyền, rồi rút bằng đường bộ thì hơn.
Ô Mã Nhi phản đối:
– Đóng một chiến thuyền tốn kém không ít. Bây giờ phá hủy một lúc 510 chiếc, thì e phí quá. Thần đề nghị, mình vẫn chia 2 lực lượng mà rút. Cánh bộ binh rút theo đường Vạn kiếp, Chi lăng. Cánh thủy quân rút theo sông Bạch đằng, nhưng dùng bộ binh, kị binh đi dọc theo bờ sông hộ tống. Khi tới bờ biển thì bộ, kị lên thuyền ra khơi.
Thoát Hoan đồng ý:
– Vậy Ô Mã Nhi, Phàn Tiếp đem thủy quân rút trước (6). Trình Bằng Phi, Tháp Xuất (7) đem kị binh đi dọc hai bên bờ hộ tống.
Ô Mã Nhi hỏi:
– Xin vương gia chỉ định cho một giám quân.
Thoát Hoan chỉ Tích Lệ Cơ vương:
– Phiền thúc phụ làm giám quân cho đại đô đốc Ô Mã Nhi.
Xin nhắc lại điều đã ghi chú trong bộï DCBM. Vì đế quốc Mông cổ quá rộng, bao gồm hằng mấy trăm nước, nên khi sai một tướng đánh nước nào thì Thành Cát Tư Hãn cũng cử một người trong hoàng tộc, hay trong hội đồng Quý tộc làm giám quân. Tướng chỉ huy quyết định phương lược tác chiến, xung phong hãm trận. Còn giám quân quyết định phong chức tước, tổ chức cai trị vùng mới chiếm. Từ hồi sai Thoát Hoan sang đánh Đại việt, Hốt Tất Liệt đã cử hai thân vương trong hội đồng quý tộc, một cho cánh quân Vân nam là A Tai. Một cho cánh quân Kinh hồ là Tích Lệ Cơ vương mà sử gia Trần Trọng Kim cắt làm hai là Tích Lệ và Cơ Ngọc. Bởi trong chữ Hán, chữ vương với chữ ngọc giống nhau, nên thực sự là Tích Lệ Cơ vương, cụ cắt thành Tích Lệ và Cơ Ngọc. Vì Thoát Hoan cũng như Vân nam vương Dã Tiên Thiết Mộc Nhi là người trong hội đồng quý tộc nên chưa một lần tham khảo ý kiến hai vương A Tai, Tích Lệ Cơ là người bị đầy, nên hai thân vương chỉ là bù nhìn. Bây giờ cánh quân của Ô Mã Nhi quá đông, quyền hành quá rộng, nên y mới xin một giám quân. Tích Lệ Cơ vương là người theo A Lý Bất Ca chống lại Hốt Tất Liệt. Khi A Lý Bất Ca bại, Tích Lệ Cơ vương hàng Hốt Tất Liệt. Hốt Tất Liệt đầy y theo Thoát Hoan nam chinh.
Áo Lỗ Xích giảng giải chi tiết cho các tướng sĩ tới cấp bách phu biết:
– Chúng ta rút, thì Man Việt sẽ phục kích dọc đường, rất nguy hiểm. Khi ta bị phục kích thì bỏ các con lộ lớn, đi theo các đường làng. Đây! Nhờ An Nam quốc vương Trần Ich Tắc cung cấp bản đồ cho ta. Các người phải thuộc lòng những con đường nhỏ băng rừng, vượt suối từ Chi lăng, Nội bàng sang Tư minh.
Biết đầy đủ kế hoạch lui binh của Nguyên, Ngọc Trí tóm lược, sai chim ưng gửi về Thăng long cho Khu mật viện Đại việt. Lập tức Hoài Văn vương tâu với hai vua, với Hưng Đạo vương. Cuộc hội quân khẩn cấp tại điện Giảng võ. Hưng Đạo vương nhận định:
– Lần này giặc thua mau, vì ảnh hưởng cái thất bại lần trước. Ta cần đánh toàn lực, vì chỉ cần một trận này nữa là xong. Ta chia chiến trường làm 4 mặt trận.
Chư tướng mặt nhìn mặt, nguồn vui chạy rừng rực khắp cơ thể. Vương hướng 2 vua:
– Ra quân cần giữ vững căn bản. Căn bản của ta là Thăng long, Thiên trường và Hoan, Ái. Giặc không có khả năng đem quân tốc chiến đánh vào nam giới Hoan, Ái, Trường yên. Tuy nhiên ta vẫn phải đề phòng. Vậy Hoàng đế trấn Hoan, Ái với Tĩnh Quốc vương. Lực lượng gồm Nghĩa dũng binh, với hạm đội Bạch đằng. Khâm từ hoàng hậu trấn Thiên trường, lực lượng gồm hiệu binh Thiên thánh, với 10 đô Ngưu binh. Thượng hoàng với Chiêu Minh vương, Chiêu Hòa vương, Hưng Hiếu vương trấn Thăng long. Lực lượng gồm có 4 đô Ngưu binh, 10 đô kị binh và hiêu binh Tả thánh dực.
Vương đưa mắt nhìn Chiêu Văn vương:
– Mặt trận phía Tây do Chiêu Văn vương thống lĩnh. Vương cho phục binh ở Phù lỗ, Cụ bản, Bình lệ nguyên, Thảo lâm. Mỗi nơi đều để cho giặc đi qua một nửa, rồi đánh vào nửa sau. Lực lượng gồm có hiệu binh Trung thánh dực, Tứ thánh, thêm 5 đô Ngưu binh. Không biết như vậy có đủ không?
Chiêu Văn vương vui vẻ:
– Đủ rồi. Hiệu Trung thánh dực của Hà Chương hòa hợp với dân chúng, nên có hơn 10 đô Nghĩa dũng binh rất thiện chiến.
Thượng hoàng ban chỉ:
– Vương phải cẩn thận khi xử dụng Nghĩa dũng binh của vùng Phù lỗ, Bình lệ nguyên, Cụ bản. Đám này thiện thiến, can đảm thì không hiệu binh nào bằng. Nhưng có điều họ quyết tâm, nên chết thì chết chứ không chịu rút lui, hay bỏ chạy.
Hà Chương tâu:
– Tâu cái tinh thần đó có từ hồi Vũ Uy vương trấn Bắc cương. Vương đã huấn luyện họ như vậy. Cái tinh thần đó thành truyền thống đã 3 đời. Nay thình lình bắt họ thay đổi rất khó. Tuy nhiên thần sẽ uyển chuyển khi ra lệnh cho họ.
Vương đứng dậy hướng Vũ Uy vương:
– Bây giờ đến chủ lực diệt đại quân của giặc từ Vạn kiếp tới biên giới, xin Vũ Uy vương, vương phi đảm trách. Lực lượng gồm các hiệu Thiên thuộc, Thiên cương, Tứ thiên, Tiền thánh dực với 10 đô Ngưu binh. Vương là người được Tống, Hốt Tất Liệt khen là dùng binh như thần. Bây giờ vương có 4 hiệu binh, thêm 5 tướng tài từ Thảo nguyên về giúp sức thì việc truy quét bọn Thoát Hoan thành công đã trông thấy.
Vương phi Ý Ninh mỉm cười:
– Giặc còn tới 17 vạn bộ, kị binh. Mà vương huynh đặt dưới quyền chúng tôi có 4 vạn binh. Chúng có là thỏ, là chuột đâu mà chúng tôi thắng được chúng?
Uy tín vương phi Ý Ninh suốt 25 năm qua chấn động Việt, Hoa, Mông cổ, dĩ chí Tây vực. Nghe phi hỏi, tiếng phi trong, ngọt như cam thảo; mọi người biết phi đùa cho vui.
Hưng Đạo vương thấy vui vui, ngài gật đầu:
– Binh Nguyên-Mông như hùm như hổ là đối với các nước khác. Chứ trước Vũ Uy vương, vương phi thì chúng thành chuột hết.
Thượng hoàng hỏi:
– Anh Nhật Duy ơi! Từ hôm 5 tướng Nãi man theo anh về Đại việt, ngày đêm cùng ông cụ Trung Thành ra sức huấn luyện Nghĩa dũng binh các trấn bắc cương. Tại sao chỉ huấn luyện họ phục binh, mà không huấn luyện họ xung phong, hãm trận?
Vũ Uy vương cười:
– Trung Thành vương với thần ước tính kỳ này Thoát Hoan sẽ bại. Vương với thần, cùng 5 tướng đều lầu thông binh pháp của Nguyên-Mông nên huấn luyện Nghĩa dũng binh phục binh, chờ cái ngày chúng bỏ chạy, sẽ đánh chúng. Nếu huấn luyện xung phong, hãm trận thì lâu quá, e không kịp, nên chỉ huấn luyện phục binh, truy sát. Bây giờ 5 tướng có trong tay 10 vạn nam, nữ Nghĩa dũng, nếu nói về xung phong hãm trận thì họ không bằng chính binh. Còn như phục binh, đánh chặn thì Thiên tử binh không thể bằng họ.
Cử tọa vỗ tay hoan hô.
Hưng Đạo vương nói với cử tọa:
– Bây giờ tới lực lượng diệt thủy quân của Nguyên.
Hưng Đạo vương tự tin:
– Nguyên dốc hết Thủy quân của các cửa biển, của cả Quỳnh châu đem sang ta. Sau các trận Vân đồn 2, Vân đồn 3, trận sông Đuống lúc đánh Thăng long, trận sông Đuống khi rút lui Thăng long. Chúng bị tổn thất 210 chiến thuyền. Từ hôm chiếm Vạn kiếp, Thoát Hoan thấy nước mình nhiều gỗ quý, y sai thủy quân, công binh đóng 120 chiến thuyền bậc trung. Như vậy y có 560 chiến thuyền. Quân số thủy quân tử trận của các trận vừa qua, chúng đem bộ binh thay thế. Bộ binh mà đứng trên thuyền tác chiến thì khi sóng dạt, chân nam đá chân xiêu; không ngã thì cũng lắc lư. Làm sao chúng có thể đấu lại Nghĩa dũng binh ngư dân của mình có cả chiều dài từ bé sống dưới nước? Ta phải cố gắng tiêu diệt toàn bộ bọn thủy quân, phá hết chiến thuyền. Như vậy Nguyên-Mông muốn phục hồi phải lâu lắm. Trận này không phải chỉ đánh lấy thắng mà phải triệt tiêu tận gốc.
Các tướng vỗ tay.
Vương nhắc:
– Chiến trường trải dài từ Vạn kiếp tới Hạ long. Các tướng, các hiệu binh sau đây dự trận diệt thủy quân Nguyên-Mông. Về thủy quân:
– Hạm đội: Âu Cơ của đô đốc Phán thủ thượng vị Nhân đức hầu Trần Toàn. Hạm đội Thần phù, của đô đốc Phạm Cự Địa. Hạm đội Thăng long, của đô đốc Nguyễn Chế Nghĩa. Cộng với tất cả ngư thuyền của dân chúng dọc sông Đuống, sông Hồng, các vùng bờ biển.
Hưng Đạo vương tiếp:
– Về Ngưu binh, tất cả 50 đô Ngưu binh trừ bị, lẫn chính binh đều tham dự. Về bộ binh, các hiệu binh sau đây:
– Thứ nhất hiệu Hữu thánh dực, của Phạm Ngũ Lão.
Chư tướng vỗ tay hoan hô. Vì từ đầu cuộc chiến, phò mã cùng công chúa Thủy Tiên trấn ở cực bắc là hai ải Khâu ôn, Khâu cấp. Mới đây, vì công chúa An tư thống lĩnh Thị vệ tuẫn quốc, công chúa Thủy Tiên được điều về thay thế. Nên phò mã được lĩnh chức Điện tiền chỉ huy sứ. Hiệu binh Hữu thánh dực được lĩnh nhiệm vụ Thị vệ. Bây giờ phò mã được dự trận giặc lớn nhất.
Trong giới tín ngưỡng, người ta đồn rằng phò mã là Hùng Bảo, một đại tướng lừng danh thời vua Trưng. Còn công chúa là Trần Năng tước phong công chúa Yên lãng, là một trong 12 nữ đại công thần thời vua Trưng. Hai vị thành vợ chồng, vì nước chống giặc rất tương đắc. Hai vị tái đầu thai để đánh giặc.
– Thứ nhì hiệu Thần cách, của Trung lang tướng, Văn sơn hầu. Địa Lô.
Chư tướng vỗ tay, vì hiệu binh này cùng với hiệu Hàm tử là hai hiệu thiện chiến, mỗi chiến, mỗi thắng.
– Thứ ba hiệu Củng thần, của Chiêu võ thượng tướng quân, Chiêu dương hầu Cao Mang.
– Thứ tư hiệu Tứ thần, của Vạn hoa sơn hầu Nguyễn Khoái.
– Thứ năm hiệu Hàm tử, của Hoài Văn vương Trần Quốc Toản.
Một lần nữa chư tướng vỗ tay. Vì thời Trần, chư tướng tin rằng Trần Quốc Toản là Vũ khúc tinh quân trên thượng giới giáng thế, nên đánh đâu thắng đó.
– Thứ sáu hiệu Văn Bắc, của Trần Quốc Kinh (Dã Tượng).
Buổi hội chấm dứt. Chư tướng lên đường.
Hưng Đạo vương cùng Quốc Toản, Dã Tượng, Yết Kiêu, Cao Mang, Đại Hành, Địa Lô, âm thầm đến cửa sông Bạch đằng. Ngài nói với 6 tướng:
– Nghĩ lại thời gian qua mau thực. Mới hôm nào Thiên trường ngũ ưng là 5 thiếu niên cùng dự trận Đông bộ đầu. Chú Vũ Uy với thím Ý Ninh mới kết hôn. Thế mà bây giờ cả 5 thành đại tướng quân, cùng dưư trận này. Chú thím Vũ Uy sinh ra Quốc Toản là tướng vô địch.
Sau khi quan sát từng khúc sông, từng con sông lớn như sông Giá, sông Đá bạch, sông Điền ông, sông Rừng, bến Rừng, làng Rừng; cho tới những con lạch, con mương thông với sông Bạch đằng. Vương hỏi các Đại tư ở ven sông nơi nào trước đây vua Ngô, vua Lê đã đóng cọc, đánh quân Nam Hán, quân Tống. Các Đại tư đem thuyền chở vương cùng 6 tướng ra sông Bạch đằng, chỉ tường tận từng khu đã đóng cọc.
Hoài Văn vương Quốc Toản hỏi:
– Trong tháng 3, thì những ngày nào nước lên cao nhất? Lên vào giờ nào? Vào giờ nào nước xuống thấp nhất?
Các Đại tư đều trả lời giống nhau:
– Trong tháng 3, những ngày 7-8-9 là ngày nước lên cao nhất vào giờ mão, thìn. Sang giờ tỵ thì nước đứng. Giờ ngọ thì nước rút. Đến giờ mùi, thân thì nước xuống thấp nhất. Tóm lại ba ngày 7-8-9 là ngày nước lên cao nhất, và xuống thấp nhất.
Tối hôm đó Hưng Đạo vương họp với Quốc Toản và 5 tướng tại dinh của Yết Kiêu trong ấp phong An biên.
Địa Lô hỏi:
– Có phải vương muốn dùng lại trận địa cọc để phá thủy quân Nguyên không?
– Đúng vậy, thời Nam Hán, Tống, thủy quân giặc mạnh hơn thủy quân mình. Vua Ngô, vua Lê phải dụ cho chúng vào sông Bạch đằng để phá. Bây giờ tuy chúng mạnh, nhưng chúng rút binh. Chúng ta đang ở tháng 3. Mình phải phục kích dọc đường, cản trở, sao cho giặc đến Bạch đằng đúng vào giờ tỵ, ngọ ngày 7-8 hay 9. Rồi phải đánh cản không cho chúng rời Bạch đằng để giờ mùi, thân nước rút, thuyền của chúng bị vướng cọc.
Hưng Đạo vương hỏi Yết Kiêu:
– Cách đây hơn tháng, ta có ra mật chỉ, lệnh cho các Đại tư sai Nghĩa dũng binh vào rừng đẵn gỗ, phơi khô. Thế bây giờ gỗ đâu? Được bao nhiêu cây?
Yết Kiêu chỉ một người ngồi cạnh:
– Khải phụ vương, con sai đô thống Lê Văn Khoa thi hành chỉ dụ.
Sau trận Vân đồn 2, Lê Văn Khoa được phong đô thống, được Nhân Huệ vương cho thống lĩnh lực lượng Nghĩa dũng binh từ Đồn sơn, tới An biên. Lê Văn Khoa trình bầy:
– Nhận được lệnh của Thiên kình đại tướng quân, thần điều động Nghĩa dũng binh, âm thầm vào rừng đẵn gỗ. Trong hơn tháng đẵn được 3 vạn cọc lớn hơn bắp chân, dài khoảng 2 trượng đến 3 trượng. Đầu các cọc đều vót nhọn, bịt sắt. Cọc hiện dấu trong hang núi nằm trên vịnh Hạ long. Bất cứ lúc nào vương gia cần, thần sẽ điều động Nghĩa dũng binh đem thuyền ra chở về.(8)
Hưng Đạo vương khen:
– Quả là một đô thống vừa có tài, vừa có trí.
Hôm sau, Hưng Đạo vương cùng Yết Kiêu, Địa Lô dùng ngư thuyền của dân chúng đem một số Nghĩa dũng binh giả làm người đánh cá ra sông Bạch đằng giữa lúc nước cạn, thử đóng cọc rồi chờ khi nước lên cao, cho thuyền lớn đi vào trận địa cọc. Thuyền đụng cọc, thuyền không bị nghiêng, bị thủng, mà trái lại cọc bị ngả. Nghĩ rằng cọc đóng không sâu, Yết Kiêu cho đóng sâu hơn, kết quả cọc vẫn nghiêng.
Vương lên bờ sông, ngồi cạnh Yết Kiêu, Địa Lô. Thầy trò ngẫm nghĩ tìm cách sao cho cọc đứng vững. Một bà bán bánh đậu, khoai lang luộc, bún riêu đi qua. Bà như không biết người ngồi đó là vị vương uy quyền nghiêng nước, và 2 đại tướng quân làm cho hằng vạn binh tướng Nguyên kinh hồn động phách. Bà nói với Yết Kiêu:
– Tôi coi tướng mạo ông thì là người chỉ sống vì dân, vì nước, thế mà dường như ông đang có truyện nan giải thì phải!
Bà múc ra 3 bát bún riêu mời Hưng Đạo vương với Yết Kiêu, Địa Lô:
– Mời cụ, mời 2 ông xơi! Bún riêu nấu bằng cáy đấy! Không phải bằng cua đồng hay cua biển đâu. Thơm lắm.
Thấy bà già lòng thành, vương cùng Yết Kiêu, Địa Lô ăn bát bún. Qủa thực bún riêu này ngon hơn bún riêu ở Thăng long. Bà già nhìn xuống những cây cọc, với con thuyền. Chợt bà hiểu ra. Bà lấy 10 cây đũa cắm xuống đất thành 5 hàng, rồi lấy dây chuối xé nhỏ, cột vào những cây đũa. Mỗi cây cách nhau hơn gang tay. Bà lại cắm một cây đũa ra xa. Bà nói với Yết Kiêu:
– Ông hãy nhìn này.
Bà dùng cánh tay gạt một cái, cây đũa độc lập nghiêng đi. Rồi bà dùng tay gạt cây đũa đã cột vào 9 cây đũa khác, thì cây đũa không lay chuyển. Yết Kiêu bật lên tiếng reo!
– Qủa thực kiến thức tôi không bằng bà.
Lập tức hầu sai hoàng nam đóng cọc. Cọc hơi nghiêng về phía thượng lưu. Lại dùng dây buộc vào một cái cọc, rồi nối cọc nọ với cọc kia. Sau đó cho thuyền húc vào trận địa, quả nhiên thuyền bị thủng đáy, lật nghiêng, mà cọc không bị đổ.
Yết Kiêu điều động Lê Văn Khoa cùng hoàng nam thiết lập trận địa cọc suốt hai đêm một ngày thì xong.
Hưng Đạo vương họp các tướng trên một chiến thuyền. Vương ban lệnh:
– Hôm nay là ngày 17, theo tin của công chúa Ngọc Trí, chỉ còn 10 ngày nữa là giặc bỏ chạy. Chúng chia làm hai lực lượng.
Vương ngừng lại nhìn cử tọa, rồi tiếp:
– Lực lượng chính là bộ binh, kị binh. Chúng sẽ rút theo đường Nội bàng, Chi lăng rồi tỏa ra bốn ngả Đại trợ, Khả lan vi, Khâu ôn, Khâu cấp. Vũ Uy vương từ ngoại quốc về, vương đem theo 5 đại tướng Thảo nguyên. Giặc như đàn thú cùng đường, bị vương chăng lưới, đặt chông. Khó mà thoát được.
Vương tiếp:
– Cánh thứ nhì chúng rút chung thủy quân, bộ binh, kị binh. Chúng ta có bổn phận diệt tuyệt cánh này. Cho nên tôi đã chọn những hiệu binh thiện chiến nhất, những tướng tài giỏi nhất xuất trận. Hiện chúng chuẩn bị nhổ lều trại, mang những quân dụng, thương binh, đàn bà, trẻ con xuống các chiến thuyền. Quân Việt mình thì dùng thủy quân hộ vệ bộ binh. Nhưng thủy quân bọn Nguyên yếu quá, chúng dùng bộ binh, kị binh đi trên bờ hộ tống. Ta phải đánh cả hai.
– Đánh ép hậu quân của chúng là Hưng Nhượng vương. Vương thống lĩnh hiệu binh Thần cách, Hữu thánh dực, hạm đội Thần phù. Hạm đội Thần phù của đô đốc Phạm Cự Địa ém tại các sông nhỏ trong vùng Trúc động. Văn sơn hầu Địa Lô đem hiệu binh Thần cách, ém tại bắc Vạn kiếp. Ngày 27 thì Thoát Hoan với bộ binh rút lui. Ô Mã Nhi, Phàn Tiếp cho chu sư lên đường, bọn Trình Bằng Phi, Tháp Xuất đem kị binh, bộ binh đi trên bờ hộ tống. Đoàn thuyền của chúng chia làm 2 khúc. Khúc đầu do Ô Mã Nhi chỉ huy. Khúc thứ nhì do Phàn Tiếp chỉ huy. Đợi cho chúng rời Vạn kiếp, thì hợp với thủy quân Thần phù đánh chiếm Vạn kiếp. Đặt một nửa trấn tại đây. Một nửa chia ra từng đô ẩn vào với Nghĩa dũng binh dọc sông. Cách Vạn kiếp 10 dặm, 17 dặm, 21 dặm đều cóù 2 nhánh sông nhỏ, dùng Nghĩa dũng binh, ngư thuyền đánh trống, túa ra tấn công vào giữa đoàn thuyền, lại thả Ngạc binh, đục thuyền của chúng. Chúng phải dừng lại vá thuyền. Như vậy cản trở chúng được 3 ngày.
– Thứ nhì là, Phạm Ngũ Lão đem hiệu Hữu thánh dực chia làm 5, trấn dọc sông Giá, sông Đá bạch, hợp với các Đại tư chỉ huy Nghĩa dũng binh, xử dụng ngư thuyền dân, đánh chúng như hiệu binh Thần cách. Làm đủ mọi cách, khiến cho đoàn thuyền của chúng phải vừa đánh, vừa rút trong 5 ngày mới vào sông Bạch đằng được.
– Khi đoàn thuyền của Ô Mã Nhi vào sông Bạch đằng rồi thì Phạm Ngũ Lão đi bên bờ trái, Địa Lô đi bên bờ phải, phía sau hạm đội Thần phù đuổi theo chúng, đánh ngày, đánh đêm, làm cho chúng mệt mỏi, không có thời gi
